Zondagmorgen, over het missen van God van schrijver Willem Jan Otten is het beste Theologische Boek van 2022. Dat besloot de vakjury, die bestaat uit recensenten van Trouw en het Nederlands Dagblad.

Het juryrapport luidde als volgt:

‘Een prachtig meditatief boek, waarin de schrijver op meesterlijke wijze door het liturgisch jaar heen gaat. Enig in zijn soort.

Je zou kunnen zeggen: hét christelijke coronaboek, terwijl het inhoudelijk niet eens zoveel over covid en de lockdowns gaat. Net als zovele kerkgangers moest Willem Jan Otten tijdens de lockdowns iets anders bedenken voor op de zondagmorgen. Hij miste de mis. Hij besloot iedere week dan zelf maar wat te mijmeren over de teksten die op het kerkelijk jaarrooster stonden. Volgens hem is dat ‘tegelijk van een grootse en heilige saaiheid’.

Otten reflecteert daarbij onder meer op zijn eigen geloof en kerkgang van de afgelopen twintig jaar. Het boek biedt mooie gedachten over de aard van het christelijk geloof, zoals Otten die alleen kan verwoorden. Met zijn poëtische sensitiviteit en intellect gaat hij de wekelijkse bijbellezingen te lijf, vergelijkbaar met hoe Willem Barnard dat doet in het iconische werk Stille omgang.’

Andere nominaties

Naast Zondagmorgen van Willem Jan Otten waren er nog vier boeken genomineerd. Hieronder zijn de juryrapporten te lezen.

Geld & Go€d, hoe we de wereld echt kunnen verrijken van Alain Verheij (uitgeverij Atlas Contact)

Dit zei de jury: ‘Weer een typische ‘Alain Verheij’. Hij betoont zich in dit boek een meester in het actueel laten vonken van oude bijbelverhalen. Dat deed hij ook in zijn vorige boeken, maar nu raakt hij ons als lezers wel op onze meest gevoelige plek: onze portemonnee. In dit boek laat hij vooral zien dat de Bijbel misschien wel kritischer is op geld dan ons westerse kapitalisten lief is.

Voortdurend worden we als lezer uitgenodigd om vanuit rust en tevredenheid te leven, gul en vrijgevig te zijn, zoals God zelf dat ook is. De aarde is van ons allemaal. Verheij slaagt erin om dergelijke gedachten, voorbij de clichés, fris en scherp te vertellen. Hij weet precies de goede balans tussen enerzijds radicaliteit en idealisme, en anderzijds mildheid en menselijkheid te handhaven. En hij doet dat op een relaxte, laagdrempelige manier. Geen theologische hoogzweverij, maar praktisch toepasbaar in het leven van alledag, of je nu christen bent of niet.’

De moderne theologen, perspectieven op de 21e eeuw van Marcel Poorthuis en Wilken Veen (uitgeverij Boom)

Het juryrapport: ‘Een verfrissend, verrassend boek, waar zowel het theologische debat als de interreligieuze dialoog bijzonder mee gediend is. ‘Moderne theologen’ is een prachtig naslagwerk dat veel expertise samenbrengt. Zo’n werk waarvan je je afvraagt waarom dat er niet al veel eerder was, waarschijnlijk om het een gigantische klus is zoiets samen te stellen.

Negentig van de meest invloedrijke theologen worden kort ingeleid, met daarbij steeds een karakteristiek tekstfragment van hun hand. Zeer te prijzen is de brede, diverse en internationaal georiënteerde blik van dit lijvige boek. Het biedt een broodnodige update waarin je een idee kunt krijgen van wat er nu toe doet in de theologische wereld.

Dit theologische hoogstandje blinkt uit in diversiteit. Niet alleen qua geografische herkomst of religieuze richting, ook qua gender. Bewonderenswaardig is hoe Marcel Poorthuis en Wilken Veen deze grote hoeveelheid informatie hebben gerangschikt. Het boek inspireert tot meer inclusivisme en feminisme in de theologie – in die zin is het baanbrekend en relevant.’

De Bijbel NBV21, Querido-facto-editie van diverse auteurs (uitgeverij Querido)

De jury vond: ‘Een prachtige uitgave van het meest gelezen boek ter wereld. Het is een geslaagde poging om de Bijbel in de nieuwste vertaling bij een breder publiek bekend te maken. De vele inleidingen geven lezers context bij de diverse bijbelboeken. Hoe zijn ze ontstaan en in de canon van de Bijbel terechtgekomen? Het is broodnodige informatie in een tijd waarin de kennis uit en over de Bijbel sterk aan het afnemen is.

Deze Bijbel is door een ‘gewone’ of seculiere uitgever uitgegeven en is weliswaar een dikke pil, maar leest als een gewoon boek.’

Vuur dat nooit dooft, gender, seksualiteit en theologie in gesprek, René Erwich en Almatine Leene (uitgeverij KokBoekencentrum)

Over dit boek merkte de jury op: ‘Een moedig en stevig onderbouwd betoog. De auteurs doen een degelijke poging om een nieuw ethisch kader te ontwikkelen op bijbelse grondslag, waarbinnen seksualiteit op een minder krampachtige manier gewaardeerd kan worden. Het boek is met name baanbrekend en vernieuwend in traditioneel-protestantse kringen, waar gender en seksualiteit een gevoelig onderwerp is.

De auteurs gaan daarbij actief in gesprek met nieuwe maatschappelijke inzichten en verhouden zich op een kritische wijze tot de eigen kerkelijke achtergrond. Het past qua thematiek helemaal in deze tijd. Misschien is dit wel het meest theologische en gedurfde boek van dit jaar.’

Tijdens de Nacht van de Theologie werd de Theologie Oeuvreprijs toegekend aan dr. Bram van de Beek, emeritus hoogleraar en emeritus predikant. Van de Beek krijgt deze bijzondere prijs  vanwege zijn grote bijdrage aan de Nederlandse theologie.

‘Met zijn omvangrijke werk leverde Van de Beek een drievoudige bijdrage aan de Nederlandse theologie’, aldus de organisatie van de Nacht van de Theologie. ‘Allereerst heeft Bram van de Beek furore gemaakt door op geheel eigen wijze tegen de cultuur in te roeien. Deze cultuurkritiek, die niet iedereen kan bekoren, verzilvert hij theologisch door het eigene van de kerk te formuleren. De kerk moet op onverstoorbare wijze kerk zijn, ongeacht de veranderende cultuur.

Ten tweede heeft Bram van de Beek een herwaardering van de traditie op de theologische kaart gezet. Met het ten tonele brengen van met name denkers uit de vroege kerk verrast hij de lezer met een haast vergeten theologische denkwereld. Bram van de Beek blaast deze oude theologische denkwereld nieuw leven in waardoor moderne vragen opeens beantwoord kunnen worden vanuit een eeuwenoude theologie.

Puttend uit de rijke schat van de traditie is Bram van de Beek ook een aanjager van oecumene geworden: zijn derde bijdrage. Deze oecumene wordt dermate concreet dat het volgens Van de Beek tijd is dat protestanten weer terug moeten keren naar de Rooms-Katholieke Kerk.

Het werk van Bram van de Beek is spraakmakend en schuurt met de cultuur, de kerk en de lezer. Zijn gedachtegoed riep soms weerstand op, maar vriend en vijand zijn het erover eens dat hij de Nederlandse theologie daarmee verder heeft gebracht.’

De Oeuvreprijs werd ook in 2012 uitgereikt. Toen ontving theoloog Huub Oosterhuis de prijs.

De theologie van Bram van de Beek

In 1981 werd Bram van de Beek op 34-jarige leeftijd benoemd tot hoogleraar in Leiden. Een van zijn eerste spraakmakende publicaties was Waarom? (1984). In dat boek is niet het antwoord op de vraag naar het lijden te vinden, maar wordt wel meteen duidelijk dat het hier om een theoloog gaat die de moeilijkste vragen niet schuwt.

Het unieke van Bram van de Beek is dat hij ervoor kiest deze moeilijke vragen te bezien vanuit het licht van de christologie. En dan komen we gelijk aan bij de kern van zijn theologie: God kwam in deze wereld als de gekruisigde. Deze kruischristologie kleurt de hele theologie van Bram van de Beek. Waar zijn voorganger Hendrikus Berkhof de theologie plaatst in een perspectief van vooruitgang, concludeert Van de Beek dat het hier beneden niet is. Het resultaat is een weerbarstige theologie die geen enkele lezer onberoerd laat.

Dr. Bram van de Beek is emeritus hoogleraar symboliek van de Vrije Universiteit in Amsterdam en bijzonder hoogleraar systematische theologie aan de Universiteit van Stellenbosch, Zuid-A­frika.

De Nacht van de Theologie 2022 is een initiatief van de Vereniging voor Theologie, theologische opleidingen CHE, PThU, TST, TUKampen|Utrecht, ViAA, VU en Windesheim, het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap, uitgeverij KokBoekencentrum, het Nederlands Dagblad, Trouw, de EO en KRO-NCRV.

Vrijdagavond 11 november is het zover: de 12e Nacht van de Theologie vindt plaats in het EO-gebouw in Hilversum.

De avond heeft een veelzijdig programma. Zo nemen we afscheid van de huidige Theoloog des Vaderlands Thomas Quartier en Jonge Theoloog des Vaderlands Tabitha van Krimpen die beiden zullen terugblikken op hun jaar.

Filosoof Cees Zweistra, theoloog en activist Rozemarijn van ’t Einde en oud-Theoloog des Vaderlands Almatine Leene nemen deel aan een panelgesprek over het thema van de avond: ‘Onvrede’.

En er is gospel! De veelzijdige music director Elvis E zal een aantal swingende nummers ten gehore brengen.

Natuurlijk wordt tijdens de avond bekendgemaakt welk van de vijf genomineerde boeken het Theologisch Boek van het jaar is en er wordt onthuld wie de nieuwe Theoloog des Vaderlands is. Daarnaast wordt deze avond ook een Oeuvreprijs uitgereikt aan iemand die van grote betekenis is en is geweest voor de Nederlandse theologie.

De avond wordt gepresenteerd door Tirza van der Graaf.

Informatie & tickets

19:00 uur inloop
20:00 uur begin programma
22:15 uur einde & borrel

De Nacht van de Theologie wordt gehouden in de EO-kapel, Oude Amersfoortseweg 79 in Hilversum.

Reguliere tickets kosten € 20,95, studententickets € 10,95.

De Nacht van de Theologie 2022 is een initiatief van de Vereniging voor Theologie, theologische opleidingen CHE, PThU, TST, TU Kampen|Utrecht, ViAA, VU en Windesheim, het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap, uitgeverij KokBoekencentrum, het Nederlands Dagblad, Trouw, EO en KRO-NCRV.

Wordt het de literaire editie van de meest recente Nederlandse bijbelvertaling, een studie over gender en seksualiteit, een boek over geld? De shortlist voor het Theologisch Boek van het Jaar 2022 is vastgesteld.

De prijs wordt jaarlijks toegekend voor het boek dat een theologisch thema het meest toegankelijk maakt voor een breed publiek. De winnaar van het Theologische Boek van het Jaar 2022 wordt op 11 november bekend gemaakt tijdens de Nacht van de Theologie. De jury voor de boekenprijs wordt traditiegetrouw gevormd door recensenten van dagblad Trouw en het Nederlands Dagblad. Vijf titels maken dit jaar kans op de prijs.

Benieuwd wie de prijs uiteindelijk krijgt? Op de Nacht van de Theologie op 11 november wordt het bekendgemaakt. Je kunt er live bij zijn! Kaarten kosten € 20,95 (€ 10,95 voor studenten) en bestel je via deze link. Meer informatie over het programma vind je hier.

Op vrijdagavond 11 november 2022 wordt de 12e Nacht van de Theologie gehouden in Hilversum. Het thema van de avond is ‘Onvrede’.

Informatie & tickets

19:00 uur inloop
20:00 uur begin programma
22:15 uur einde & borrel

De Nacht van de Theologie wordt gehouden in de EO-kapel, Oude Amersfoortseweg 79 in Hilversum.

Reguliere tickets kosten € 20,95, studententickets € 10,95.

De Nacht van de Theologie 2022 is een initiatief van de Vereniging voor Theologie, theologische opleidingen CHE, PThU, TST, TU Kampen|Utrecht, ViAA, VU en Windesheim, het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap, uitgeverij KokBoekencentrum, het Nederlands Dagblad, Trouw, EO en KRO-NCRV.

Thomas Quartier (1972) is de nieuwe Theoloog des Vaderlands 2021/2022 en zal aankomend jaar de ambassadeur zijn van de theologie in Nederland. De bekendmaking vond afgelopen zondag plaats in het televisieprogramma Jacobine op 2 (KRO-NCRV).

Thomas Quartier is de elfde Theoloog des Vaderlands. Quartier is hoogleraar Liturgiewetenschap aan de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiestudies van de Radboud Universiteit waar hij sinds 1999 werkzaam is. Verder is hij als monnik verbonden aan de Keizersabdij in Leuven. In zijn publieke optredens en in zijn academische werk is Quartier dan ook een pleitbezorger voor de monastieke traditie. In het interview met presentator Jacobine Geel zegt hij daarover het volgende: “Vanuit het klooster wil ik proberen onverwachte, misschien wel radicale geluiden te laten horen.” En: “Als ik kijk naar de vermoeidheid die in de samenleving ontstaat door corona, dan kan ik als monnik wel een spiegel zijn.

De jury is verrast hoe Thomas Quartier – niet alleen vanuit zijn rol als academisch theoloog maar ook als kloosterling – de waarde en schoonheid van het monastieke leven in Nederland onder de aandacht brengt en op actuele thema’s betrekt. “Ik wil radicale en ultieme vragen stellen op alle soorten manieren en toonsoorten mogelijk,” vertelt hij in het televisieprogramma Jacobine op 2. Naar eigen zeggen gaat hij in deze rol niet preken maar wil hij vooral vragen stellen: “Je moet als persoon herkenbaar zijn en ja, je mag ook wel de mensen een beetje tegen de haren instrijken.”

De Vermeulen Brauckmann Stichting maakt het dankzij een gift van €10.000 mogelijk dat de Theoloog des Vaderlands een project kan uitwerken waarmee hij  theologie voor het voetlicht brengt. Het project van Thomas Quartier zal de titel „Profetenstemmen“  dragen en een kruisbestuiving vormen tussen Bijbelse bronnen, hedendaagse literatuur en muziek, als samenwerking tussen schrijvers, musici en theologen in het theater.

BESTE THEOLOGISCHE BOEK 2020/2021 VOOR ARNOLD HUIJGEN

In de uitzending van het televisieprogramma Jacobine op 2 werd ook de prijs voor het beste Theologische boek 2021/2022 uitgereikt. Die ging dit jaar naar Arnold Huijgen die ‘Maria – icoon van genade’ (KokBoekencentrum) schreef. Huijgen is hoogleraar systematische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn.

• 

De jury, gevormd door recensenten van Trouw en Nederlands Dagblad, prijzen Huijgen in hun juryrapport om zijn lef en oecumene: “Een volbloed protestant theoloog die op Bijbelse gronden pleit voor een herwaardering van Maria, als moeder van de verlosser en van de gelovigen. In dit boek wordt Maria wat protestantser, en daarmee kan het protestantisme juist weer wat katholieker worden. Een oecumenische win-win situatie.”

In het interview met Geel vertelt Huijgen dat hij nog nooit met zoveel plezier aan een boek had geschreven. De belangrijkste conclusie volgens de theoloog is dat het tijd is om in de protestantste traditie Maria te gaan herwaarderen. “Ik heb ontdekt dat Maria een venster opent naar wie God is”, aldus Huijgen.

TABITHA VAN KRIMPEN JONGE THEOLOOG DES VADERLANDS

Tot slot werd in de uitzending van Jacobine op 2 ook de Jonge Theoloog des Vaderlands 2021/2022 bekend gemaakt. Tabitha van Krimpen (PThU) mag dit jaar de titel dragen en schreef een essay waarin ze een pleidooi doet voor een bottum-up theologie. Van Krimpen: “Te vaak wordt over jongeren gesproken zonder met hen zelf in gesprek te gaan. Kerk, samenleving en jonge generaties hebben elkaar nodig. Het is tijd om die kloof van onderop te dichten”, schreef ze in een essay.

De 23-jarige Tabitha studeerde eerder bedrijfskunde en volgt nu een 3-jarige master aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Amsterdam. In Jacobine op 2 spreekt ze over haar benoeming als ‘heel eervol’ en dat ze de titel ‘recht wil doen’. Ze wil zich richten op jongeren die volgens haar wel degelijk op zoek zijn naar een transcendente ervaring. “Wat mij betreft zijn er nieuwe vormen nodig. Waarom altijd die kerkdienst op zondagochtend om 10.00 uur. Bij mijn generatie sluit dat totaal niet aan. Mijn leeftijdsgenoten zijn op zoek naar authenticiteit. Juist de kerk kan daar een mooie plek voor bieden. Kerkelijk leiders moeten niet alleen een mooi gepolijst verhaal vertellen, maar ook de zoektocht en de twijfels meenemen in datzelfde verhaal.”

Uitzending van Jacobine op 2 terugkijken kan hier: https://www.npostart.nl/jacobine-op-2/28-11-2021/KN_1727149

Zondag draagt predikante Almatine Leene het stokje van de Theoloog des Vaderlands over in het televisieprogramma Jacobine op 2 van de KRO-NCRV (17.10 uur NPO 2). Hoe kijkt ze terug op het afgelopen jaar? En wat is het belang van de stem van de theologie in het publieke debat?

Almatine: “Het was een vol maar heel mooi jaar. Ik zou eigenlijk eens een lijstje moeten maken van alle interviews op radio en televisie, de columns, de boeken die ik in ontvangst mocht nemen, de tentoonstellingen die ik mocht openen. Ik heb de koning ontmoet, en ik mocht op televisie de Nieuwjaarszegen uitspreken, dat was prachtig.”

Waarom was die Nieuwjaarszegen in de Haagse Kloosterkerk zo bijzonder?

“Het was echt iets totaal nieuws. Ik kon op een hele mooie manier verbinding zoeken met de samenleving, vanuit de bron van de Bijbel, omlijst met kunst en muziek. Het was voor mij echt een hoogtepunt om dat te mogen doen, iets unieks.”

Het was een uitdagend jaar voor de Theoloog des Vaderlands.

“Klopt, sommige kerken lagen meermaals onder vuur vanwege de coronamaatregelen en de ophef die ontstond over het aantal mensen dat was toegestaan in de kerken. Het was soms wel lastig om daarop te reageren. Ik moest het als theoloog duiden, maar ik tegelijkertijd was ik het vaak niet met de betreffende kerkgenootschappen eens. Dan is het een kunst om te zeggen: ik ga mijn medechristenen niet afvallen maar tegelijkertijd sta ik er anders in.”

Hoe is het om als theoloog aan een talkshowtafel te zitten? Het is nog altijd niet vanzelfsprekend dat een theoloog wordt uitgenodigd om over actualiteit te praten.

“Dat vind ik jammer, volgens mij kan dat prima. Ik hoop dat ik heb laten zien dat het wel zinvol is om dat te doen. Zou zo mooi zijn als daar meer gelegenheden voor komen. Antoine Bodar is bij de meeste mensen nog wel bekend, maar het zou heel mooi zijn als er wat meer theologen als duiders van samenlevingsvraagstukken worden ingezet.”

Wat is de meerwaarde van een theoloog aan tafel? 

“Theologen geven niet zozeer hun mening, ze duiden vooral en ze stellen vragen. Ze weten iets over de geschiedenis, zodat ze kunnen laten zien dat dingen niet voor het eerst gebeuren. Je kunt daarnaast als theoloog verbinding zoeken met een diepere laag, met zingeving. Wat betekent het als je leven een jaar lang stilstaat door corona? En een theoloog kan soms ook hoop brengen. Niet altijd met een pasklare oplossing, maar door inspiratie te bieden vanuit verschillende bronnen.”

Hoe verschilt de theologie dan van filosofie? Filosofen stellen ook vragen, en gaan ook een laagje dieper.

“Filosofische vragen kunnen heel rationeel zijn, het doel is om iets te begrijpen. Theologische vragen raken ook je hart en je leven, dat wat je doet. Een filosoof zou bijvoorbeeld de vraag kunnen stellen: wat is recht en gerechtigheid? Terwijl een theoloog eerder vraagt: wat doe je zelf aan recht en gerechtigheid? Daar zit ook iets ongemakkelijks in. Het confronteert je met hoe je in het leven staat.”

Je hebt een boek samengesteld met bijdragen van alle Theologen des Vaderlands van de afgelopen tien jaar. Wat is er veranderd sinds de titel in het leven werd geroepen?

“Het is opvallend dat het eerst een eretitel was, maar gaandeweg is het veranderd in een ambassadeursfunctie voor de theologie. Vanaf het begin was de Theoloog des Vaderlands makkelijk vindbaar voor de media, maar de functie is binnen christelijk Nederland wel echt een begrip geworden. Eerst was men sceptisch, wat is dit? Maar nu brengt de functie een stuk gezag met zich mee.”

Zit de samenleving nog te wachten op theologie?

“Niet als het vooral academisch en exclusief blijft. Het moet wel zinvol zijn voor het dagelijks leven van mensen. Ik hoorde laatst iemand zeggen: logisch eigenlijk dat dominees niet zijn ingesteld op het openbare karakter van een kerkdienst, ze preken binnen de kerkmuren. Daar ben ik zo mee oneens. Je moet juist gericht zijn op de ander, de buitenstaander, en je bezighouden met maatschappelijke thema’s. Als je dat niet doet zit de samenleving inderdaad niet op je te wachten.”

Heb je een boodschap voor de nieuwe Theoloog des Vaderlands?

“De rol die je hebt kan zomaar een eigen leven gaan leiden, je kunt het idee krijgen dat je het op een zekere manier moet vervullen. Uit de ervaringen van mij en mijn voorgangers blijkt dat het vooral belangrijk is om jezelf te blijven. Grijp alle uitdagingen aan, maar doe het op je eigen manier.”

De nieuwe Theoloog des Vaderlands wordt aanstaande zondag 28 november om 17.10 uur in het televisieprogramma Jacobine op 2 (NPO 2, KRO-NCRV) bekend gemaakt.

Net als vorig jaar zal ook dit jaar, vanwege onzekerheid omtrent Covid-19, de Nacht van de Theologie niet plaatsvinden. Traditioneel vinden tijdens de Nacht drie verkiezingen plaats. Die van de Theoloog des Vaderlands, het beste theologische boek en de Jonge Theoloog. Die verkiezingen gaan wel door. In een speciale uitzending van KRO-NCRV’s Jacobine op 2 op zondag 28 november worden de winnaars bekendgemaakt en geïnterviewd door Jacobine Geel.

Dit jaar wordt ook weer een Jonge Theoloog des Vaderlands gekozen. Zes jonge theologen van zes verschillende onderwijsinstellingen strijden dit jaar om de prijs. De uitslag wordt mede bepaald door deze internetstemming en die kan je hier vinden. Een jury zal eveneens de bijhorende video’s en essay’s meenemen in de uiteindelijke beoordeling. Stemmen op één van deze talentvolle theologen kan tot 15 november tot 08.00 uur in de ochtend.