VVD-leider Halbe Zijlstra liet naar aanleiding van de aanhouding van rapper Typhoon weten klaar te zijn met het slachtoffergedrag van sommige ‘allochtonen’. Theoloog Janneke Stegeman vraagt zich af waarom witte mensen zo’n moeite hebben zichzelf als dader te zien. Niet als individu, maar als groep met een voorsprong.
Wij vereren voorbeeldige ramptoeristen als superhelden
De kruitdamp is amper neergedaald, de kapotgeschoten lijven bloeden nog hun leven uit over de dansvloer van Pulse. De sirenes gillen nog na. Maar nog voordat iemand de adem vindt om te huilen, staan de ramptoeristen al in de rij. Met maar één vraag: hoe kon dit gebeuren? Alsof we van tevoren met elkaar al besloten hadden dat deze ramp gemanaged moet worden: de schuldige moet aangewezen, we moeten er eerst achter komen hoe deze ramp voorkomen had kunnen worden.
Het programma van uur tot uur
Het thema van de Nacht van de Theologie 2016 is ‘God zei: denk!’. Een groot misverstand in de samenleving is dat religie ons eigen denkvermogen uitschakelt. Maar God gaf niet de opdracht om hem klakkeloos en zonder vragen te gehoorzamen. Hij maakte de mens met een eigen wil en denkvermogen – de mens kán domweg niet anders. Een resultaat van het denken over God is de wetenschap theologie. Dit jaar is de Nacht van de Theologie voor het eerst ook een live-radiouitzending op NPO Radio 5. De ‘Nacht’ duurt van 21.00 tot 00.00 uur en wordt gepresenteerd door Andries Knevel en Annemiek Schrijver.
Het hoogtepunt na alle geboden; het elfde gebod! #godzeidenk
God, zelfs alleen het woord “god”, roept om een reactie. Zo simpel is het eigenlijk – probeer het maar uit in een gesprek. Niemand weet echt wie of wat god is. Niemand weet zelfs of er een god is. Toch heeft iedereen er een mening over. Ongelovigen net zo hard als gelovigen. God zet dus aan het denken. Dat gaat tegen de intuïtie in. Leg iemand maar eens de vraag voor “Wat denk jij bij God?” Dan heeft het antwoord eerder te maken met gehoorzaamheid, met je voegen, dan met zelf denken.
Daarom vind ik dat er een extra elfde gebod moet komen bij de traditionele tien geboden. Naast “Gij zult niet doden” en “Gij zult niet stelen” zou er ook nog moeten staan “Gij zult denken.” Ik wil het als hoogtepunt na alle geboden. En ik wil het als een gebod voor gelovigen en ongelovigen. Want iedereen reageert op God en slaat heftig aan het denken en praten. Gij zult denken legt het best bewaarde geheim van religie bloot: God geeft te denken.
God zei denk? Nee, God zei: heb lief! #godzeidenk
Laatst sprak ik een collega over een samenwerking tussen Afrikaanse kerken en Nederlandse kerken. Ze zei: ‘we kunnen ontzettend veel van elkaar leren, maar terug naar hun manier van geloven hoeven we natuurlijk niet’. Ik was het roerend met haar oneens. De Verlichting heeft de westerse wereld veel goeds gebracht. Het bracht de wetenschappelijke ontwikkeling in een stroomversnelling en de wereld onder de objectieve heerschappij van onze rationaliteit. De mens was niet langer overgeleverd aan de grillen van een godgeschapen wereld die in zijn onverklaarbaarheid beangstigend was.
Wij werden de heersers van deze aarde, brachten haar onder ons gezag. Tegelijk kan ik niet aan de indruk ontkomen dat de gloeilamp van de Verlichting langzaam aan het doorbranden is. We leven in een ‘global village’ – door media en technologie is de wereld zo toegankelijk als het scherm van je smartphone. Juist in de ontmoeting met culturen die de basiswaarden van de verlichting niet delen ontdekken we ook wat we kwijt geraakt zijn. Want onder het dictatoriale heersen van onze eigen denkkracht is geen plaats voor verwondering, voor overgave, voor bevrijdende naïviteit.
De denkende witte godgeleerde (m) #godzeidenk
Toen Descartes zijn zinnetje opschreef over denken en bestaan, doelde hij op witte mannen. Zij zijn het denkend subject. De man redeneert, de vrouw voelt. De witte man is rationeel, de niet-witte man moet het van intuïtie hebben. Theologen volgden dit spoor. Ook zij namen zichzelf vooral waar via hun brein. Hun bestaan, en dat van God, was gegrondvest in denkkracht. Ze raakten er bedreven in ook. Dikke werken schreven ze, er was weinig waar ze niet over nadachten, en zelden stopten ze met denken, ook niet waar het pijn begon te doen. Hun hoofden richtten ze in tot sobere, doch comfortabele ruimten, waar alles voorhanden was. Zelden hoefden ze hun hoofden nog te verlaten. Steeds minder bekommerden ze zich om de rest van hun lijven, want wat deden die er werkelijk toe, als het hun brein was dat de geheimen Gods zou ontsluieren?
Zeker, dat is een karikatuur. Zeker ook zijn theologen nodig die de rollen toegewezen aan religie in onze samenleving ontmaskeren – de glansrol van de zogenaamde joods- christelijke traditie, de narrenrol van religie als absurd verzinsel, en de schurkenrol van religie als bron van geweld. Het zou mooi zijn als theologen rond dergelijke thema’s meer gehoord worden, alleen lost dat de eenzijdige preoccupatie met breinen niet op. Ik zou zelfs willen zeggen dat die focus heeft bijgedragen aan het huidige onbegrip rond religie – religie zou dan namelijk keurig, geordend en rationeel moeten zijn. Dat was het ook, volgens Descartes, maar in de ogen van onze tijdgenoten valt dat nogal tegen. Terecht, want religie is ook chaotisch, lichamelijk, creatief, en moet dat ook zijn, wil het zinnig bijdragen aan onze even weerbarstige levens.
Thema van de Nacht van de Theologie: God zei denk
Godsdienst is een emotioneel mijnenveld. Het is een thema waarmee je een gemiddeld verjaardagsfeestje zonder dat je het wilt stukken ongezelliger kunt maken. Kun je eigenlijk wel een rustig gesprek voeren over religieus geweld of over heilige boeken? Is het mogelijk om als het over religie gaat verder te komen dan “ik vind en ik voel” of “zo is het nu eenmaal” en hoe doe je dat dan? Als het goed is hebben theologen ervoor doorgeleerd om zo’n gesprek over geloven wel te kunnen voeren: doordacht, beargumenteerd, soms kritisch maar altijd met open vizier. “God zei denk” is het thema van de Nacht van de Theologie 2016.
Genomineerden Theoloog van het jaar bekend
Een jonge theoloog krijgt dit jaar de kans invulling te geven aan de titel ‘Theoloog van het jaar’. Op 25 juni zal in Hilversum bekend worden gemaakt wie deze titel in ontvangst mag nemen. Tijdens de voorronde bij de KRO-NCRV op 24 mei gingen geselecteerde theologen met elkaar in gesprek voor een vakjury. Theologen Pim Brouwer, Janneke Stegeman en Peter-Ben Smit werden hier door de jury verkozen tot genomineerden voor de titel Theoloog van het jaar.
Wat wordt het beste theologische boek van 2015?
Welk boek was het beste theologische boek van 2015? De jury van de prijs maakt vandaag de shortlist met vijf kanshebbers bekend. De genomineerden voor de prijs zijn, in willekeurige volgorde:
Nacht van de Theologie live op de radio
De zesde editie van de Nacht van de Theologie die gehouden wordt op zaterdag 25 juni 2016 in Hilversum is jonger en grootser van opzet dan voorgaande jaren. Het hele evenement is voor het eerst live te beluisteren in een speciale EO-KRO-NCRV-uitzending op NPO radio 5. Presentatie is in handen van Andries Knevel en Annemiek Schrijver. Nieuw is ook dat dit jaar een jonge theoloog de kans krijgt om invulling te geven aan de titel ‘Theoloog van het jaar’. Eind mei zullen de drie genomineerden bekend worden gemaakt samen met de genomineerde titels voor het beste theologische boek.
De Nacht van de Theologie is een samenwerking van omroepen, kranten, universiteiten, uitgevers en overige organisaties die belang hebben bij de zichtbaarheid van de theologie in Nederland. Met achttien betrokken partijen is er dit jaar een recordaantal partners dat meedoet.
