Op vrijdagavond 27 oktober 2023 wordt de 13e Nacht van de Theologie gehouden in Utrecht. Het thema van de avond is ‘Moed’.
Meer informatie volgt.
De Nacht van de Theologie 2023 is een initiatief van de Vereniging voor Theologie, de theologische opleidingen CHE, Fontys, PThU, TST, TU Kampen|Utrecht, ViAA, VU, Radboud Universiteit en Windesheim, uitgeverij KokBoekencentrum, het Nederlands Dagblad, Trouw, EO en KRO-NCRV.
Prof. dr. Katja Tolstaja is de nieuwe Theoloog des Vaderlands, zo werd vanavond tijdens de Nacht van de Theologie bekendgemaakt. Dr. Bram van de Beek ontving de Theologie Oeuvreprijs voor zijn bijdrage aan de theologie. Het beste Theologische Boek van 2022 werd geschreven door Willem-Jan Otten: Zondagmorgen, over het missen van God.
Katja Tolstaja (ook: Katya Tolstoj)werd tijdens de Nacht van de Theologie in Hilversum uitgeroepen tot de nieuwe Theoloog des Vaderlands. Zij volgt monnik Thomas Quartier op, die het afgelopen jaar deze rol vervulde.
Katja Tolstaja vluchtte zo’n dertig jaar geleden vanuit de voormalige Sovjet-Unie naar Nederland. Zij is vereerd en ontroerd dat zij, met haar Russische achtergrond, het komende jaar de Theoloog des Vaderlands is.
Tolstaja werkt als hoogleraar post-traumatische samenlevingen aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze zoekt graag de nuance en ontrafelt historische, theologische en politieke lijnen in conflicten, zoals bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne. Ze deed ook onderzoek naar de Sovjet-samenleving en het element van ontmenselijking dat steeds weer de kop opsteekt in conflicten. Daarnaast deelt ze graag de rijkdom van de oosters-orthodoxe spiritualiteit.
De organisaties die de Nacht van de Theologie organiseren zijn verheugd dat Katja Tolstaja het komende jaar de Theoloog des Vaderlands is. In de huidige geopolitieke context is theoloog Katja Tolstaja een belangrijke ambassadeur van de theologie in Nederland. Zij is in staat politieke en religieuze ontwikkelingen in Europa te duiden en tegelijkertijd de invloed van oorlog en vrede op het gewone leven van mensen invoelbaar te maken.
We vinden het belangrijk is dat juist Katja Tolstaja – met haar Russische achtergrond– bereid is om gedurende een jaar de relevantie van theologie te laten zien. Op deze wijze willen we laten zien dat de Theoloog des Vaderlands ook staat voor verbondenheid en medemenselijkheid en het doorbreken van vijandsdenken.
Zowel vanuit haar persoonlijke betrokkenheid, haar geschiedenis met Rusland, haar inzet voor Oekraïense vluchtelingen als vanuit haar professie is Katja Tolstaja bij uitstek in staat om in deze tijd ontwikkelingen dichtbij en verder weg te duiden en verbanden te leggen met theologie en religie.
Daarnaast kennen we haar als een warme en enthousiasmerende persoonlijkheid die als geen ander in staat is om een jaar lang te laten zien dat theologie een relevant vakgebied is dat een belangrijke bijdrage levert aan de opbouw van onze samenleving.
We wensen Katja Tolstaja veel succes, inspiratie en vreugde toe bij het vervullen van deze rol.
Zondagmorgen, over het missen van God van schrijver Willem Jan Otten is het beste Theologische Boek van 2022. Dat besloot de vakjury, die bestaat uit recensenten van Trouw en het Nederlands Dagblad.
Het juryrapport luidde als volgt:
‘Een prachtig meditatief boek, waarin de schrijver op meesterlijke wijze door het liturgisch jaar heen gaat. Enig in zijn soort.
Je zou kunnen zeggen: hét christelijke coronaboek, terwijl het inhoudelijk niet eens zoveel over covid en de lockdowns gaat. Net als zovele kerkgangers moest Willem Jan Otten tijdens de lockdowns iets anders bedenken voor op de zondagmorgen. Hij miste de mis. Hij besloot iedere week dan zelf maar wat te mijmeren over de teksten die op het kerkelijk jaarrooster stonden. Volgens hem is dat ‘tegelijk van een grootse en heilige saaiheid’.
Otten reflecteert daarbij onder meer op zijn eigen geloof en kerkgang van de afgelopen twintig jaar. Het boek biedt mooie gedachten over de aard van het christelijk geloof, zoals Otten die alleen kan verwoorden. Met zijn poëtische sensitiviteit en intellect gaat hij de wekelijkse bijbellezingen te lijf, vergelijkbaar met hoe Willem Barnard dat doet in het iconische werk Stille omgang.’
Naast Zondagmorgen van Willem Jan Otten waren er nog vier boeken genomineerd. Hieronder zijn de juryrapporten te lezen.
Geld & Go€d, hoe we de wereld echt kunnen verrijken van Alain Verheij (uitgeverij Atlas Contact)
Dit zei de jury: ‘Weer een typische ‘Alain Verheij’. Hij betoont zich in dit boek een meester in het actueel laten vonken van oude bijbelverhalen. Dat deed hij ook in zijn vorige boeken, maar nu raakt hij ons als lezers wel op onze meest gevoelige plek: onze portemonnee. In dit boek laat hij vooral zien dat de Bijbel misschien wel kritischer is op geld dan ons westerse kapitalisten lief is.
Voortdurend worden we als lezer uitgenodigd om vanuit rust en tevredenheid te leven, gul en vrijgevig te zijn, zoals God zelf dat ook is. De aarde is van ons allemaal. Verheij slaagt erin om dergelijke gedachten, voorbij de clichés, fris en scherp te vertellen. Hij weet precies de goede balans tussen enerzijds radicaliteit en idealisme, en anderzijds mildheid en menselijkheid te handhaven. En hij doet dat op een relaxte, laagdrempelige manier. Geen theologische hoogzweverij, maar praktisch toepasbaar in het leven van alledag, of je nu christen bent of niet.’
De moderne theologen, perspectieven op de 21e eeuw van Marcel Poorthuis en Wilken Veen (uitgeverij Boom)
Het juryrapport: ‘Een verfrissend, verrassend boek, waar zowel het theologische debat als de interreligieuze dialoog bijzonder mee gediend is. ‘Moderne theologen’ is een prachtig naslagwerk dat veel expertise samenbrengt. Zo’n werk waarvan je je afvraagt waarom dat er niet al veel eerder was, waarschijnlijk om het een gigantische klus is zoiets samen te stellen.
Negentig van de meest invloedrijke theologen worden kort ingeleid, met daarbij steeds een karakteristiek tekstfragment van hun hand. Zeer te prijzen is de brede, diverse en internationaal georiënteerde blik van dit lijvige boek. Het biedt een broodnodige update waarin je een idee kunt krijgen van wat er nu toe doet in de theologische wereld.
Dit theologische hoogstandje blinkt uit in diversiteit. Niet alleen qua geografische herkomst of religieuze richting, ook qua gender. Bewonderenswaardig is hoe Marcel Poorthuis en Wilken Veen deze grote hoeveelheid informatie hebben gerangschikt. Het boek inspireert tot meer inclusivisme en feminisme in de theologie – in die zin is het baanbrekend en relevant.’
De Bijbel NBV21, Querido-facto-editie van diverse auteurs (uitgeverij Querido)
De jury vond: ‘Een prachtige uitgave van het meest gelezen boek ter wereld. Het is een geslaagde poging om de Bijbel in de nieuwste vertaling bij een breder publiek bekend te maken. De vele inleidingen geven lezers context bij de diverse bijbelboeken. Hoe zijn ze ontstaan en in de canon van de Bijbel terechtgekomen? Het is broodnodige informatie in een tijd waarin de kennis uit en over de Bijbel sterk aan het afnemen is.
Deze Bijbel is door een ‘gewone’ of seculiere uitgever uitgegeven en is weliswaar een dikke pil, maar leest als een gewoon boek.’
Vuur dat nooit dooft, gender, seksualiteit en theologie in gesprek, René Erwich en Almatine Leene (uitgeverij KokBoekencentrum)
Over dit boek merkte de jury op: ‘Een moedig en stevig onderbouwd betoog. De auteurs doen een degelijke poging om een nieuw ethisch kader te ontwikkelen op bijbelse grondslag, waarbinnen seksualiteit op een minder krampachtige manier gewaardeerd kan worden. Het boek is met name baanbrekend en vernieuwend in traditioneel-protestantse kringen, waar gender en seksualiteit een gevoelig onderwerp is.
De auteurs gaan daarbij actief in gesprek met nieuwe maatschappelijke inzichten en verhouden zich op een kritische wijze tot de eigen kerkelijke achtergrond. Het past qua thematiek helemaal in deze tijd. Misschien is dit wel het meest theologische en gedurfde boek van dit jaar.’
Tijdens de Nacht van de Theologie werd de Theologie Oeuvreprijs toegekend aan dr. Bram van de Beek, emeritus hoogleraar en emeritus predikant. Van de Beek krijgt deze bijzondere prijs vanwege zijn grote bijdrage aan de Nederlandse theologie.
‘Met zijn omvangrijke werk leverde Van de Beek een drievoudige bijdrage aan de Nederlandse theologie’, aldus de organisatie van de Nacht van de Theologie. ‘Allereerst heeft Bram van de Beek furore gemaakt door op geheel eigen wijze tegen de cultuur in te roeien. Deze cultuurkritiek, die niet iedereen kan bekoren, verzilvert hij theologisch door het eigene van de kerk te formuleren. De kerk moet op onverstoorbare wijze kerk zijn, ongeacht de veranderende cultuur.
Ten tweede heeft Bram van de Beek een herwaardering van de traditie op de theologische kaart gezet. Met het ten tonele brengen van met name denkers uit de vroege kerk verrast hij de lezer met een haast vergeten theologische denkwereld. Bram van de Beek blaast deze oude theologische denkwereld nieuw leven in waardoor moderne vragen opeens beantwoord kunnen worden vanuit een eeuwenoude theologie.
Puttend uit de rijke schat van de traditie is Bram van de Beek ook een aanjager van oecumene geworden: zijn derde bijdrage. Deze oecumene wordt dermate concreet dat het volgens Van de Beek tijd is dat protestanten weer terug moeten keren naar de Rooms-Katholieke Kerk.
Het werk van Bram van de Beek is spraakmakend en schuurt met de cultuur, de kerk en de lezer. Zijn gedachtegoed riep soms weerstand op, maar vriend en vijand zijn het erover eens dat hij de Nederlandse theologie daarmee verder heeft gebracht.’
De Oeuvreprijs werd ook in 2012 uitgereikt. Toen ontving theoloog Huub Oosterhuis de prijs.
In 1981 werd Bram van de Beek op 34-jarige leeftijd benoemd tot hoogleraar in Leiden. Een van zijn eerste spraakmakende publicaties was Waarom? (1984). In dat boek is niet het antwoord op de vraag naar het lijden te vinden, maar wordt wel meteen duidelijk dat het hier om een theoloog gaat die de moeilijkste vragen niet schuwt.
Het unieke van Bram van de Beek is dat hij ervoor kiest deze moeilijke vragen te bezien vanuit het licht van de christologie. En dan komen we gelijk aan bij de kern van zijn theologie: God kwam in deze wereld als de gekruisigde. Deze kruischristologie kleurt de hele theologie van Bram van de Beek. Waar zijn voorganger Hendrikus Berkhof de theologie plaatst in een perspectief van vooruitgang, concludeert Van de Beek dat het hier beneden niet is. Het resultaat is een weerbarstige theologie die geen enkele lezer onberoerd laat.
Dr. Bram van de Beek is emeritus hoogleraar symboliek van de Vrije Universiteit in Amsterdam en bijzonder hoogleraar systematische theologie aan de Universiteit van Stellenbosch, Zuid-Afrika.
De Nacht van de Theologie 2022 is een initiatief van de Vereniging voor Theologie, theologische opleidingen CHE, PThU, TST, TUKampen|Utrecht, ViAA, VU en Windesheim, het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap, uitgeverij KokBoekencentrum, het Nederlands Dagblad, Trouw, de EO en KRO-NCRV.
Vrijdagavond 11 november is het zover: de 12e Nacht van de Theologie vindt plaats in het EO-gebouw in Hilversum.
De avond heeft een veelzijdig programma. Zo nemen we afscheid van de huidige Theoloog des Vaderlands Thomas Quartier en Jonge Theoloog des Vaderlands Tabitha van Krimpen die beiden zullen terugblikken op hun jaar.
Filosoof Cees Zweistra, theoloog en activist Rozemarijn van ’t Einde en oud-Theoloog des Vaderlands Almatine Leene nemen deel aan een panelgesprek over het thema van de avond: ‘Onvrede’.
En er is gospel! De veelzijdige music director Elvis E zal een aantal swingende nummers ten gehore brengen.
Natuurlijk wordt tijdens de avond bekendgemaakt welk van de vijf genomineerde boeken het Theologisch Boek van het jaar is en er wordt onthuld wie de nieuwe Theoloog des Vaderlands is. Daarnaast wordt deze avond ook een Oeuvreprijs uitgereikt aan iemand die van grote betekenis is en is geweest voor de Nederlandse theologie.
De avond wordt gepresenteerd door Tirza van der Graaf.
19:00 uur inloop
20:00 uur begin programma
22:15 uur einde & borrel
De Nacht van de Theologie wordt gehouden in de EO-kapel, Oude Amersfoortseweg 79 in Hilversum.
Reguliere tickets kosten € 20,95, studententickets € 10,95.
De Nacht van de Theologie 2022 is een initiatief van de Vereniging voor Theologie, theologische opleidingen CHE, PThU, TST, TU Kampen|Utrecht, ViAA, VU en Windesheim, het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap, uitgeverij KokBoekencentrum, het Nederlands Dagblad, Trouw, EO en KRO-NCRV.
Wordt het de literaire editie van de meest recente Nederlandse bijbelvertaling, een studie over gender en seksualiteit, een boek over geld? De shortlist voor het Theologisch Boek van het Jaar 2022 is vastgesteld.
De prijs wordt jaarlijks toegekend voor het boek dat een theologisch thema het meest toegankelijk maakt voor een breed publiek. De winnaar van het Theologische Boek van het Jaar 2022 wordt op 11 november bekend gemaakt tijdens de Nacht van de Theologie. De jury voor de boekenprijs wordt traditiegetrouw gevormd door recensenten van dagblad Trouw en het Nederlands Dagblad. Vijf titels maken dit jaar kans op de prijs.
De moderne theologen. Perspectieven op de 21e eeuw
Marcel Poorthuis en Wilken Veen (uitgeverij Boom)
Emeritus hoogleraar Marcel Poorthuis en oud-predikant Wilken Veen schreven een overzichtelijke geschiedenis van de theologie van onze tijd. Ze laten de negentig belangrijkste internationale theologen van nu zelf aan het woord.
Zondagmorgen. Over het missen van God
Willem Jan Otten (uitgeverij Skandalon)
Toen schrijver Willem Jan Otten tijdens de coronapandemie niet naar de kerk kon, besloot hij het boek te schrijven waarvan hij sinds zijn doop in 1999 heeft gedroomd. In het essay Zondagmorgen reageert hij week voor week op het liturgisch jaar.
Geld & Go€d. Hoe we de wereld echt kunnen verrijken
Alain Verheij (uitgeverij Atlas Contact)
Theoloog Alain Verheij zoekt in in Geld & Go€d naar lessen over een goede, rechtvaardige omgang met geld. Daarvoor trekt hij tijdloze lessen uit eeuwenoude Bijbelverhalen.
Vuur dat nooit dooft. Gender, seksualiteit en theologie in gesprek
René Erwich en Almatine Leene (uitgeverij KokBoekencentrum)
Hoe praat je binnen kerken en andere christelijke gemeenten over gender en seksualiteit? Hoogleraar René Erwich en voormalig Theoloog des Vaderlands Almatine Leene geven historische en wetenschappelijke achtergrondinformatie voor gesprekken over dit onderwerp.
De Bijbel NBV21 Querido-facto-editie
Diverse auteurs (uitgeverij Querido)
Hoort een bijbelvertaling op een shortlist voor het beste theologische boek? Toch wel. De literaire uitgave van de vorig jaar gepresenteerde NBV21 is niet alleen een lust voor het oog, inleidingen bij ieder bijbelboek en een verklarende woordenlijst brengen de Bijbel ook dichter bij veel mensen.
Benieuwd wie de prijs uiteindelijk krijgt? Op de Nacht van de Theologie op 11 november wordt het bekendgemaakt. Je kunt er live bij zijn! Kaarten kosten € 20,95 (€ 10,95 voor studenten) en bestel je via deze link. Meer informatie over het programma vind je hier.
